Χθες βράδυ έπεσε στα χέρια μου ένα παλιό βιβλίο. Ήταν μια
συλλογή από παραμύθια. Παραμύθια από διάφορους τόπους, λαϊκά αλλά και παραμύθια
του Άντερσεν. Μέχρι και περιπέτειες του Ταρζάν είχε μέσα. Τελικά δεν θα το
έλεγες συλλογή, αλλά μάλλον μια προσπάθεια του εκδότη του να καλύψει με ένα
βιβλίο όλες τις πιθανές προτιμήσεις των νεαρών αναγνωστών του.
Και μέσα σε όλα
αυτά υπήρχαν και δυο διηγήματα του Παπαδιαμάντη, ένα χριστουγεννιάτικο κι ένα
πασχαλινό. Στάθηκα λίγο περισσότερο σ’
αυτά, αλλά σύντομα διαπίστωσα ότι δεν αναγνώριζα τίποτα από όσα διάβαζα. Κι αμέσως
κατάλαβα: ο «φωτισμένος» εκδότης-επιμελητής του βιβλίου είχε μεταγράψει τα
διηγήματα σε «απλά ελληνικά», έχοντας σβήσει από παντού τον αγαπημένο
Παπαδιαμάντη. Λέξεις ξερές που απλά έλεγαν μια ιστορία, που όμως δεν ήθελα να
διαβάσω. Και πάλι η πρόθεση του εκδότη ήταν προφανής: να γίνει ο Παπαδιαμάντης
προσιτός στα παιδιά, με λέξεις που ξέρουν, για να τον καταλάβουν. Αυτό που
διέφευγε από τον εκδότη ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά απλά θα διάβαζαν
μια ιστορία που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα θυμόνταν ποιος την είχε γράψει. Κι έτσι
τα παιδιά δεν θα γνώριζαν ποτέ τον Παπαδιαμάντη.
Θα πρέπει να ήμουν γύρω στα εννιά όταν ένας δάσκαλός μου μού
χάρισε έναν τόμο με τα χριστουγεννιάτικα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Ήμουν ένα
παιδάκι που αγαπούσα το διάβασμα, αλλά ο Παπαδιαμάντης με βασάνισε απίστευτα. Θυμάμαι
πώς αγκομαχούσα να καταλάβω τις γεμάτες ιδιόλεκτα φράσεις, πόσες φορές
επέστρεφα στην προηγούμενη σελίδα για να την ξαναδιαβάσω. «Σπολλάτη». Αυτή η
λέξη με κυνηγούσε παντού μέσα στις σελίδες του βιβλίου. Την πρώτη φορά που την
είδα δεν έβγαλα απολύτως κανένα νόημα. Μετά, με έναν αυθαίρετο παιδικό
συλλογισμό, σκέφτηκα ότι ίσως ήταν μια συνθηματική έκφραση ή μια βρισιά- σα να
λες, ας πούμε, σε κάποιον «καλά Χριστούγεννα», κι αυτός σου απαντάει «αει στο
διάολο». Τρία διηγήματα μετά, καταλάβαινα
ότι ήταν μια έκφραση για να ευχηθεί κάποιος, αλλά και πάλι αδυνατούσα να την
ετυμολογήσω. Όμως πια δε με ενδιέφερε. Εγώ έμενα εκεί, με τη μύτη μου κολλημένη
μέσα στις σελίδες του βιβλίου μου. Ό, τι μου έλειπε σε γνώση, το αναπλήρωνε η
παιδική φαντασία ή το ένστικτο. Ο Παπαδιαμάντης ήταν ένα βουνό, κι εγώ έπρεπε
να το κατακτήσω.
Χρόνια τώρα πάντα προσπαθώ να εξηγώ και να αναλύω στους μαθητές
μου. Ποτέ όμως δεν περνάω τη γνώση από τη μηχανή του κιμά. Δεν χρειάζεται να
πολτοποιήσεις την έννοια για να την αντιληφθεί ο άλλος. Μερικές φορές το μόνο
που τελικά χρειάζεται είναι απλά να του δώσεις μια σπρωξιά. Μια σπρωξιά για να πάρει
φόρα, να πετάξει πάνω από την άβυσσο και να καταλήξει στο ζητούμενο.
Επιστρέφω στο βιβλίο με τα παραμύθια και τον εκδότη του.
Όχι, δεν απλοποιείς τον Παπαδιαμάντη, αγαπητέ. Τον δημοσιεύεις όπως γράφτηκε. Κι
αφήνεις τον αναγνώστη σου να δώσει τη μάχη του. Άνιση, κοπιαστική, επώδυνη. Μα
αυτή η μάχη θα είναι δική του, κι ακόμα πιο δικό του θα είναι αυτό που θα έχει
κατακτήσει.
Και κάτι ακόμα, επειδή πρόκειται για ένα βιβλίο που όπως σας
είπα, απευθυνόταν σε παιδιά: είναι παιδιά, που σημαίνει μικρά, αλλά νοήμονα
όντα, όχι αμοιβάδες, ναι;
Καλή σας νύχτα.
Υ.Γ: Για την ιστορία, η λέξη «σπολλάτη» αποτελεί σύμφυρση
των λέξεων «εις πολλά έτη», το αντίστοιχο σημερινό «χρόνια πολλά»
